Jak czytać oznaczenia stali?

Gatunków stali jest naprawdę wiele. Aby móc w łatwy sposób je katalogować, stosuje się odpowiednie oznaczenia. W krajach Unii Europejskiej powszechne jest oznaczanie według norm PN-EN 10027-1 oraz PN-EN 10027-2. W tym miejscu dowiesz się, w jaki sposób je odczytywać.

Czym są normy PN-EN 10027-1 i PN-EN 10027-2?

Dzięki opisanym w normach oznakowaniom można łatwo i szybko odczytać informację o zastosowaniu i właściwościach stali. Pozwalają one zawrzeć sporo informacji w zaledwie kilku znakach, ułatwiają też katalogowanie.

Choć oznaczenia opisane w normach PN-EN 10027 nie są jedynymi dostępnymi, to ze względu na ich uniwersalność i zasięg obejmujący całą Unię Europejską, stają się powszechniejsze, niż normy krajowe. PN-EN 10027-1 to system oznaczania składający się z liter i cyfr, a 10027-2 opiera się wyłącznie na cyfrach.

Jakie informacje znajdziemy w normie PN-EN 10027-1?

Norma PN-EN 10027-1 składa się z liczb i cyfr określających takie cechy, jak zastosowanie, właściwości mechaniczne i fizyczne oraz skład chemiczny stali. Znaki stali w tej normie dzieli się na dwie grupy. W przypadku grupy 1 stosuje się oznaczenia odnoszące się do zastosowania i właściwości fizycznych, a grupy 2 – składu chemicznego.

W grupie 1 na początku umieszcza się symbole główne, na które składa się litera oznaczająca zastosowanie stali, oraz liczba opisująca jej właściwości. Niekiedy po symbolach głównych umieszcza się symbole dodatkowe stali, zależne od gatunku.

Przykładowo – stal konstrukcyjną oznacza się symbolem S,  a trzycyfrowa liczba, np. S235, wyraża nominalną granicę plastyczności wyrażaną w MPa dla najmniejszego zakresu grubości wyrobu. Po S235 może znaleźć się symbol dodatkowy, np. JR, w tym przypadku odnoszący się do odporności na pękanie w odpowiedniej temperaturze.

Czasami na początku występują dwie litery, np. DC i DX. W tym przypadku litera D oznacza wyroby płaskie ze stali miękkich przeznaczone do kształtowania na zimno, następująca po niej litera C wyroby płaskie walcowane na zimno, a litera X – wyroby bez charakterystyki walcowania.

W oznaczeniach z grupy 2 można znaleźć informacje o:
- podgrupie (wyróżnia się ich 4),
- procentowej zawartości węgla pomnożonej przez 100,
- zawartych w stopie pierwiastkach,
- procentowej zawartości pierwiastków, pomnożonej według odpowiedniego współczynnika i zaokrąglonej do liczby całkowitej.

Przykładowo – w zapisie „X5CrNiMo17-12-2” X oznacza 3. podgrupę, 5 oznacza 0,05% węgla, CrNiMo to pierwiastki chemiczne (Chrom, Nikiel, Molibden), a 17-12-2 to zawartość procentowa tych pierwiastków, pomnożona według współczynnika, wynoszącego w przypadku tych pierwiastków 4.

W niektórych przypadkach stosuje się też dodatkowe symbole dla wyrobów stalowych, zawsze oznaczone znakiem „+”. Mogą odnosić się do specjalnych wymagań, rodzaju powłoki (po „+” można dodać literę S) lub stanu obróbki cieplnej (po „+” można dodać literę T). Przykładowo – „+ C” oznacza grube ziarno, „+ SA” powlekanie aluminium na gorąco, a „+ TA” wyżarzanie zmiękczające.

Kiedy wiemy, co oznaczają konkretne litery i liczby, a także sprawdzimy w tabelach, co kryje się pod danymi literami, odczytywanie oznaczeń staje się dużo prostsze.

Jak odczytywać normę PN-EN 10027-2?

System liczbowy doskonale nadaje się do przetwarzania danych – katalogowania, rozliczeń itd. Dzięki niemu praktycznie każdą stal można określić za pomocą pięciu cyfr. Zapisuje się je według schematu 1.XXYY, gdzie:
- 1 odnosi się do materiału, czyli stali. Pozostałe cyfry zarezerwowane są dla innych materiałów,
- XX to numer grupy stali,
- YY to kolejny gatunek w grupie stali.

Grupy ustalono według składu chemicznego, zastosowania czy właściwości chemicznych i fizycznych. Przykładowo:
- stale niestopowe jakościowe należą do grup od 01 do 07 i  od 91 do 97,
- stale niestopowe specjalne: od 10 do 18.
- stale stopowe odporne na korozję i żaroodporne: od 40 do 49.

Według normy PN-EN 10027-2, wspomniana wyżej stal konstrukcyjna S235 jest oznaczona numerem 1.0037, a stal austenityczna X5CrNiMo17-12-2 – 1.4401.